Actieplan voor toegankelijke en betaalbare medicijnen: nu én in de toekomst

De coronacrisis legt het problematische verdienmodel van de farmaceutische industrie pijnlijk bloot. Europese overheden zijn veel te afhankelijk van farmaceutische bedrijven om toegang tot vaccins of medicijnen te krijgen. Het huidige systeem bevoordeelt de aandeelhouders in plaats van patiënten over de hele wereld te helpen. Het is hoog tijd om niet de farmaceutische lobby, maar de gezondheid van de Europeanen voorop te zetten.

In dit actieplan stellen we zeven punten voor om medicijnen toegankelijk en betaalbaar te maken, nu en in de toekomst.

1. Stel eisen aan publieke subsidies en verplicht farmaceuten tot transparantie over de kostprijs van geneesmiddelen

• EU-landen en de Europese Commissie sluiten overeenkomsten met bedrijven die gebruik willen maken van publiek geld voor de ontwikkeling van medicijnen. Nu worden deze contracten alleen gebaseerd op de verwachte economische opbrengst, economische groei en het creëren van banen. GroenLinks wil dat er standaardeisen worden gesteld aan het verzekeren van de betaalbaarheid en toegankelijkheid van deze medicijnen in de toekomst. Daarnaast moet eventuele winst geïnvesteerd worden in verder onderzoek.
• Hierbij moeten farmaceuten openheid geven over het aandeel publiek geld dat zij in de ontwikkeling van een middel hebben gebruikt en over de nettoprijzen die zij hanteren in verschillende Europese landen.

2. Geef farmaceutische bedrijven geen monopoliepositie op geneesmiddelen als zij hun investeringen al hebben terugverdiend

• Naast het internationale recht op intellectueel eigendom, biedt de Europese Unie aanvullende Europese bescherming aan farmaceutische bedrijven die zeldzame geneesmiddelen ontwikkelen. De zogeheten ‘weesgeneesmiddelenstatus’ verlengt de monopoliepositie van farmaceuten met 10 jaar. In de afgelopen jaren zijn er veel geneesmiddelen ontwikkeld tegen zeldzame ziekten, maar vaak ook tegen zulke hoge prijzen dat overheden ze niet kunnen veroorloven.
• GroenLinks wil de bewijslast om aan te tonen dat een farmaceut recht heeft op een verlengde monopoliepositie omdraaien: farmaceuten krijgen alleen aanvullende bescherming als zij kunnen aantonen dat zij hun ontwikkel- en productiekosten nog niet hebben terugverdiend. Deze bewijslast moet openbaar zijn zodat ook de samenleving inzicht krijgt in de ontwikkelkosten van medicijnen.

3. Zet een Europees onderzoeksfonds op voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen en vaccins

• Op dit moment zijn we te afhankelijk van farmaceutische bedrijven om geld te investeren in de ontwikkeling van belangrijke medicijnen. Door deze afhankelijkheid kan de industrie nu vaak bepalen waar de prioriteit van onderzoek naar nieuwe medicijnen komt te liggen, wat leidt tot een focus op financiële winst in plaats van gezondheidswinst.
• De prioriteit van onderzoek en ontwikkeling moet wat GroenLinks betreft altijd liggen bij het belang van de patiënt en niet bij het belang van de aandeelhouders. Er moet daarom een Europees onderzoeksfonds worden opgezet waaruit onderzoek naar nieuwe medicijnen en vaccins kan worden bekostigd. Uit dit fonds kan de ontwikkeling van medicijnen worden gefinancierd die maatschappelijk van groot belang zijn.

4. Patiënten boven patenten: vergroot de mogelijkheden voor EU-landen om dwanglicenties te gebruiken

• EU-landen kunnen gebruik maken van dwanglicenties om bepaalde medicijnen of vaccins goedkoper op de markt te brengen. Via een dwanglicentie kunnen ook andere producenten een geneesmiddel maken dat normaal gesproken beschermd wordt door een patent. Toch is het nu vaak onmogelijk voor EU-landen om dwanglicenties effectief in te zetten wanneer het gaat om geneesmiddelen voor zeldzame ziektes.
• Er mag nu geen gebruik gemaakt worden van data op basis waarvan de oorspronkelijke producent de veiligheid en effectiviteit heeft bewezen bij het Europees Medicijnagentschap. Hierdoor kunnen nieuwe producenten het middel niet in de EU laten registreren. Om dat te veranderen moeten de Europese regels omtrent data- en marktexclusiviteit een uitzonderingsregel krijgen voor lidstaten die gebruik willen maken van dwanglicenties op weesgeneesmiddelen.

5. Houdt strenger toezicht op misbruik van machtsposities door farmaceutische bedrijven

• De Europese Commissie en nationale autoriteiten kunnen boetes opleggen aan bedrijven die hun dominante positie binnen de Europese markt misbruiken door excessief hoge prijzen te vragen. De handhaving om misbruik van machtsposities door farmaceutische bedrijven tegen te gaan moet worden geïntensiveerd: er moet meer onderzoek komen en boetes moeten sneller worden opgelegd. Daarbij moet de Europese Commissie jaarlijks gaan rapporteren over misbruik van machtsposities in de Europese farmaceutische sector.
• Zolang farmaceutische bedrijven niet verplicht transparant hoeven te zijn over hun kosten, moeten we de bewijslast om aan te tonen dat prijzen te hoog zijn omdraaien. Wanneer mededingingsautoriteiten redenen hebben om te vermoeden dat prijzen die worden gevraagd excessief zijn, moeten farmaceutische bedrijven informatie aanleveren over hun kostenopbouw. Doen ze dit niet, dan kunnen we aannemen dat de prijzen excessief zijn en mag de autoriteit boetes opleggen.

6. Schaf belastingvoordelen voor farmaceutische multinationals af

• De farmaceutische industrie maakt nu maximaal gebruik van publieke fondsen om haar winst te maximaliseren en krijgt hier onder het mom van innovatie daar allerlei belastingvoordelen voor terug. Zo hoeft het in Nederland, net als veel andere multinationals, in plaats van 20-25 procent maar zeven procent belasting te betalen over de inkomsten die voortkomen uit ‘innovatieve activiteiten’, terwijl effectieve innovatie uitblijft. De afgelopen twintig jaar is de winstuitkering van farmaceuten aan hun aandeelhouders verviervoudigd, tegelijkertijd investeren ze steeds minder in de ontwikkeling van medicijnen en vaccins. Deze belastingvoordelen moeten we afschaffen.
• Daarbij maken veel farmaceutische bedrijven gebruik van de Wet Bevordering Speur- & Ontwikkelingswerk (WBSO). Via deze wet kunnen bedrijven een korting krijgen op de loonkosten die zij betalen voor werknemers die aan de ontwikkeling van medicijnen werken. Deze vermindering van de loonbelasting bedraagt minimaal 16 procent en maximaal 40 procent van de loonkosten. Deze regeling moet worden aangepast zodat farmaceutische multinationals hier niet langer gebruik van kunnen maken.

7. Maak centrale inkoop van medicijnen door de EU mogelijk

• Medicijnfabrikanten hebben nu te veel macht ten opzichte van inkopende landen. Omdat EU-landen individueel onderhandelen met farmaceutische bedrijven die internationaal opereren, ontstaan er grote verschillen in onderhandelingsposities. Samen inkopen en de laagst mogelijke prijs bedingen, kan zorgen voor eerlijkere prijzen en betere voorwaarden.