2021 is een cruciaal jaar voor het klimaat. In juni werd een nieuwe Europese klimaatwet aangenomen: in 2030 moet de uitstoot met 55% gedaald zijn ten opzichte van 1990 en in 2050 moet Europa klimaatneutraal zijn.
Maar de echte strijd barst nu los. Want hoe gaan we deze doelen realiseren? En hoe zorgen we ervoor dat we de groene ambities ook op een eerlijke en sociale manier halen? Op deze pagina geven we een overzicht van de belangrijkste wetsvoorstellen, strijdpunten en onze prioriteiten voor een klimaatneutraal Europa. Een van de cruciale thema’s van de Europese Green Deal.
Duidelijk is dat de doelen niet gehaald worden als Europa op haar oude vervuilende pad blijft doorgaan. Naast de nieuwe doelen moet daarom alle Europese klimaatwetgeving vernieuwd worden, de Europese Commissie presenteert in juli een pakket met wetsvoorstellen hiervoor, het ‘fit-for-55 package’. Voorstellen die Europa en Nederland de komende decennia transformeren en een enorme impact hebben op onze samenleving. De voorstellen zullen bijvoorbeeld gaan over in wat voor soort auto’s waarin we in de toekomst rijden, de duurzaamheid van de spullen die in de winkels liggen en de isolatie van de huizen waarin we wonen. Deze hervormingen zijn hard nodig en heel erg welkom, maar de vraag is of de voorstellen van de Commissie ambitieus genoeg zullen zijn om de klimaatdoelen te halen. Ook moet de transitie niet alleen groen, maar ook eerlijk verlopen. Zonder sociaal beleid, geen groen beleid.
Na de presentatie in juli moeten het Europees Parlement en de EU-landen het eens worden over de uiteindelijke wetten. De plannen van de Commissie vormen de basis voor deze onderhandelingen. Hoe ambitieuzer, hoe beter dus.
De Europese Klimaatwet: waarom 55% en wat is klimaatneutraliteit?
Eerst doen we een stapje terug. Het startpunt van dit nieuwe Europese klimaatbeleid was de lancering van de Europese Green Deal in december 2019. Er werd toen de ambitie uitgesproken om Europa voor 2050 klimaatneutraal te maken. Klimaatneutraal betekent niet dat er helemaal geen broeikasgassen meer worden uitgestoten, maar dat wat er nog wordt uitgestoten, opgeslagen wordt door de natuur zelf (bijvoorbeeld door extra bomen aan te planten) of door nieuwe technieken.
In de Europese Klimaatwet werd het 2050-doel in een wet vastgelegd, samen met het een nog belangrijker doel: in 2030 moet Europa 55% minder CO2 uitstoten dan in 1990. Hoewel het een grote stap vooruit is, het oude doel was namelijk 40% minder CO2-uitstoot in 2030, is dit nog steeds te weinig om de gevaarlijkste gevolgen van klimaatverandering te voorkomen. Volgens de wetenschap moet er in 2030 65% minder worden uitgestoten om binnen een opwarming van 1,5 graad te blijven (en we zitten al op 1,2!). Dat de EU-landen, de Europese Commissie en het Europees Parlement uiteindelijk op 55% uitkwamen, komt vooral door de lobby van de industrie en de bezwaren van EU-landen die nog grotendeels afhankelijk zijn van de fossiele industrie. Mede hierdoor is ook besloten dat niet ieder land individueel 55% minder moet uitstoten, maar dat dit een uiteindelijk Europees gemiddelde moet zijn. Hoeveel iedere land precies moet gaan reduceren, moet nog duidelijk worden. De uitkomst van deze berekening heeft ook grote gevolgen voor de Nederlandse klimaatwet.
🎧 Luister hier onze podcastaflevering over de Europese klimaatwet.
Rol van Europa
Klimaatverandering is een grensoverschrijdend probleem dat landen niet in hun eentje kunnen aanpakken. Bovendien zijn de EU-landen zo met elkaar verweven dat maatregelen in één land altijd effect hebben op de andere EU-landen. Daarom moeten landen samenwerken om tot gemeenschappelijk beleid te komen, zodat er geen grote verschillen ontstaan én de gehele EU de doelen zal halen.
Toch betekent dit niet dat de regeringen rustig achterover kunnen leunen totdat ‘de EU’ met een voorstel komt. Het beleid van de Europese Unie hangt af van de inzet van de verschillende landen en wordt geïnspireerd door de koplopers die laten zien dat het kan. Juist daarom is het belangrijk dat landen als Nederland niet afwachten, maar voorop lopen in de strijd tegen klimaatverandering.
Daarnaast zijn er ook internationale klimaatafspraken waar de EU onderdeel van is. De belangrijkste is het Parijs Akkoord. In november komt de wereld opnieuw bijeen voor een klimaattop in Glasgow. Nu de VS weer terug meedoet en ambitieuze plannen heeft aangekondigd, kan de EU niet achterblijven.
Wat staat er te gebeuren?
De Europese Commissie heeft op 14 juli een groot pakket aan wetsvoorstellen gepresenteerd. Over deze wetsvoorstellen volgen onderhandelingen tussen het Europees Parlement en de Raad van Ministers. Uiteindelijk moet het Parlement het eens worden met de Raad van Ministers over de uiteindelijke wetten, waarna ze in de praktijk moeten worden gebracht op nationaal niveau. Die uitvoering betekent dat er veel staat te veranderen in Europa. Hoe deze verandering er precies uit gaat zien, hangt dus af van de voorstellen zelf en de strijd die daarna nog in het Europees Parlement en in de onderhandelingen met de Raad gevoerd gaat worden.
Het Europese Emissiehandelssysteem en een CO2-grensheffing
De industrie is één van de grote uitstoters van broeikasgassen in Europa. Om die uitstoot naar beneden te krijgen is in 2005 het Europese emissiehandelssysteem (ETS) opgezet, waaronder nu zo’n 40% van de Europese CO2-uitstoot valt. Het idee achter het systeem is simpel: bedrijven moeten emissierechten, een soort tegoedbonnen, kopen voor hun uitstoot. Als ze uitstootrechten over hebben, kunnen ze die weer verkopen aan andere bedrijven. Tegelijkertijd worden er ieder jaar rechten, die tegoedbonnen dus, van de markt gehaald. Doordat het aantal rechten dat te koop is elk jaar daalt, wordt de prijs van zo’n tegoedbon steeds duurder en zo wordt ook vervuilen zelf steeds prijziger. De bedrijven die het meest kostenefficiënt hun emissies kunnen verlagen zullen dat doen, terwijl de vervuiler betaalt. In theorie een slim systeem om bedrijven efficiënt hun uitstoot te laten verlagen, maar de praktijk is echter zeer complex en weerbarstig.
Zoals Bas uitlegt in deze Klimaatpraat video, werkt het systeem niet goed genoeg. Door een zware lobby, overschot aan rechten en lage prijs werkt het systeem onvoldoende om als echte prikkel te werken voor de verduurzaming van de industrie. Het ETS was jarenlang geen prikkel voor bedrijven om te gaan investeren in verduurzaming, omdat bedrijven dus relatief goedkoop konden blijven uitstoten. Hoewel ETS helpt bij het verduurzamen van de energievoorziening, is de zware industrie door de gratis rechten de verduurzamingsdans ontsprongen. Het hervormen van dit huidige systeem is dus cruciaal om de klimaatdoelen te halen.
🎧 Op 14 juli presenteerde de Europese Commissie haar klimaatpakket. In deze korte podcastaflevering bespreken we de de voorgestelde hervorming van het emissiehandelssysteem (ETS), hoe het zit met de gratis uitstootrechten, en of een sociaal fonds kan zorgen voor een eerlijke verdeling van de kosten.
Richtlijnen voor duurzame energie (RED)
Wie denkt aan het aanpakken van klimaatverandering, denkt al gauw aan het opwekken van duurzame energie. Van de benzine die in onze auto’s gaat, tot de elektriciteit om je telefoon op te laden; voor alles is een duurzaam alternatief nodig. Onderdeel van het pakket van de Commissie zijn daarom de richtlijnen voor duurzame energie (RED), waarin wordt bepaald welke energie duurzaam genoemd mag worden en hoeveel er minimaal moet worden opgewekt.
🎧 Op 14 juli presenteerde de Europese Commissie haar klimaatpakket. In deze korte podcastaflevering bespreken we de voorgestelde hervorming van de richtlijnen voor duurzame energie. Zijn de voorgestelde doelen ambitieus genoeg? En wat verstaan de Commissie onder duurzame energie?
Richtlijn landgebruik en bosbouw (LULUCF)
Iedereen zal het planten van bomen als een oplossing voor klimaatverandering kennen, maar moerassen en landbouwgronden slaan ook veel CO2 op. In de EU gaat dat over miljoenen tonnen, een paar procent van onze uitstoot. Bij de klimaatwet was dit de grote discussie: rekenen we uitstoot en de opslag van CO2 door de natuur mee in het klimaatdoel? Oftewel, mag je het planten van bomen meetellen als het verminderen van CO2-uitstoot?
De EU heeft daarom richtlijnen opgesteld voor landgebruik en bosbouw (met de typische EU-afkorting: LULUCF) met doelen en voorwaarden voor het wel of niet meetellen van de CO2 vermindering. Want naast dat landgebruik kan zorgen voor het verminderen van de totale uitstoot, door de opslag van CO2, kan er ook juist CO2 vrijkomen door landgebruik. Op dit moment is het zo dat lidstaten de uitstoot die bijvoorbeeld veroorzaakt wordt door het kappen van een bos of het ontwateren van een moeras, moeten compenseren. De opname van broeikasgassen door landgebruik mag ook deels flexibel worden ingezet als compensatie in andere sectoren. Deze complexe systematiek is op enkele punten echt aan een hoognodige update toe.
🎧 Op 14 juli presenteerde de Europese Commissie haar klimaatpakket. In deze korte podcastaflevering bespreken we de voorgestelde hervorming van de richtlijn landgebruik en bosbouw. Hoe zorgen we ervoor dat de natuur ons helpt in de strijd tegen klimaatverandering? En welke politieke strijd kunnen we verwachten tussen de EU-landen?
Richtlijn Energiebelastingen (ETD)
Het is al lang een doorn in het oog van GroenLinks, de belastingvrijstelling van kerosine. Het is één van de redenen waarom vliegen zo spotgoedkoop is, terwijl voor een treinrit wel netjes belasting moet worden betaald. Dat op kerosine geen belasting wordt geheven komt door de Richtlijn Energiebelastingen (ETD), waarin de voorwaarden worden gesteld voor EU-landen voor het belasten van energie, zoals brandstoffen en elektriciteit.
De huidige regels zijn opgesteld in 2003 en komen niet overeen met de noodzaak om snelle en grootschalige stappen te zetten om de klimaatverandering aan te pakken. Grote vervuilers ontspringen de dans en betalen niet of nauwelijks voor hun uitstoot.
Bij eerdere mogelijkheden om de wetgeving te herzien zijn grote veranderingen altijd tegengehouden. Belangrijke reden hiervoor is naast de lobby ook de tegenzin bij de lidstaten om hier zeggenschap over te dragen. Zij gaan over belastingregels en hebben hier een vetorecht.
🎧 Luister hier onze podcastaflevering waarin we uitleggen hoe we de vervuiler laten betalen.
🎧 Op 14 juli presenteerde de Europese Commissie haar klimaatpakket. In deze korte podcastaflevering bespreken we de voorgestelde hervorming van de richtlijn van de richtlijn voor energiebelastingen. Komt er eindelijk een einde aan de vrijstelling van kerosine? En hoe zit het met de veto's die de EU-landen kunnen uitspreken?
CO2-uitstootnormen voor auto’s en busjes
Om iets aan klimaatverandering te doen zal elke sector een stap bij moeten zetten, maar het gat tussen ambitie en realiteit is nergens zo groot als in de transportsector. Het is enige sector waar de uitstoot de afgelopen jaren is gestegen. Zo’n driekwart van de transport emissies komen van wegverkeer en het grootste deel daarvan weer van auto’s en kleine bussen. De Europese CO2-standaarden zijn een effectief instrument om te regelen hoeveel een auto mag uitstoten. De huidige standaarden zijn alleen niet goed genoeg. Ook worden er op dit moment te weinig elektrische auto’s gemaakt en verkocht om de langetermijndoelen te halen. Bovendien is de wet over CO2-uitstootnormen zo ingewikkeld dat het tegelijkertijd de bouw van zware auto’s en relatief vervuilende hybride modellen stimuleert. Dit staat verduurzaming in de weg.
🎧 Op 14 juli presenteerde de Europese Commissie haar klimaatpakket. In deze korte podcastaflevering bespreken we de de voorgestelde hervorming van de CO2-uitstootnormen voor auto's en busjes. Is het einde van de verbrandingsmotor al in zicht? En wat betekent dit voor werknemers in de auto-industrie?
Richtlijnen voor energie efficiëntie en het energiegebruik van gebouwen (EED)
Door het gebruik van elektrische auto’s en de elektrificatie van de industrie zal met name de elektriciteitsvraag sterk toenemen. Dat betekent dat er meer windmolens en zonnepanelen nodig zullen zijn om die energie op te wekken, terwijl onze ruimte en grondstoffen schaarser worden. Ook gaat er momenteel nog steeds veel energie verloren, bijvooorbeeld bij onvoldoende geïsoleerde huizen of zogenaamde ‘restwarmte’ in de industrie. We moeten dus niet alleen zorgen dat we meer duurzame energie opwekken, maar tegelijk kijken naar energie-efficiëntie. Hoe kunnen we meer doen, met dezelfde hoeveelheid energie? Bijvoorbeeld door te isoleren of apparaten en productieprocessen efficiënter te maken. Voor de maximalisering van deze energie-efficiëntie in het algemeen, en gebouwen in het bijzonder, zijn in Europa regels opgesteld.
🎧 Op 14 juli presenteerde de Europese Commissie haar klimaatpakket. In deze korte podcastaflevering bespreken we de de voorstellen die er voor moeten zorgen dat we minder én efficiënter energie gaan gebruiken. Welke doelen stelt de commissie?
Wil je de ontwikkelingen rondom de Europese klimaatpolitiek blijven volgen? Meld je aan voor onze EuropaUpdate en blijf op de hoogte.