Op het internet gelden al twintig jaar dezelfde regels. Maar in die tijd is de macht van een klein clubje techbedrijven enorm gegroeid. Zij bepalen nu vooral wat we wel en niet te zien krijgen online. Gelukkig gaat Europa de internetregels updaten in de Digital Services Act (DSA) en de Digital Markets Act (DMA). Europarlementariër Kim van Sparrentak grijpt die gelegenheid aan om vijf voorstellen te doen om het internet te repareren.

🙋‍♀️ door Kim van Sparrentak, Europarlementariër GroenLinks

De huidige EU regels voor het internet

Onder deze regels is het internet de afgelopen twintig jaar ontwikkeld tot wat het nu is. Deze wet zorgt ervoor dat de Europese markt voor online bedrijven toegankelijk is, zonder in iedere EU-lidstaat tegen verschillende regels aan te lopen.

Andere belangrijke punten in deze wetgeving zijn het verbod op verplichte uploadfilters en gelimiteerde aansprakelijkheid. Het verbod op verplichte uploadfilters betekent dat internetbedrijven niet verplicht kunnen worden om alles wat op hun website wordt gezet vooraf te scannen, controleren en goedkeuren. Gelimiteerde aansprakelijkheid betekent dat platforms in principe niet aansprakelijk zijn voor alles wat er op hun platform verschijnt. Pas als zij een melding krijgen van iets illegaals op hun platform moeten zij dit zo snel mogelijk offline halen. Doen zij dit niet, zijn ze aansprakelijk voor het verspreiden van die illegale content.

Dit systeem, in combinatie met het verbod op verplichte uploadfilters is er een om trots op te zijn: het is een sterke bescherming voor onze vrijheid van meningsuiting. Als platforms alles wat op het internet wordt gezet vooraf zouden controleren en filteren, zou dat een beperking zijn van onze vrijheid van meningsuiting en onze privacy.

Tijd voor een update

In twintig jaar is veel veranderd. De techbedrijven van vandaag zijn de regels ontgroeid. Dit zien we op meerdere vlakken. We zien bijvoorbeeld voor online marktplaatsen, zoals Amazon of Bol.com minder verantwoordelijkheden en regels gelden dan voor fysieke winkels, terwijl zij daar wel direct mee concurreren en vaak nog groter zijn.

In de deeleconomie zien we dat online bedrijven als Airbnb of Deliveroo niet alleen op het internet opereren, maar ook in de echte wereld een enorme impact hebben, bijvoorbeeld op de leefbaarheid van steden en de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Het is tijd dat we verantwoordelijkheden voor online en offline diensten gelijktrekken, sterkere en betere regels maken voor het internet en de handhaving van regels voor online platforms verbeteren.

In twintig jaar zijn we afhankelijk geworden van technologie. Een klein clubje grote techbedrijven in Silicon Valley heeft nu de macht om te bepalen wat wij wel of niet te zien krijgen online. Hun algoritmen laten ons zien wat voor deze zoekmachines en social media bedrijven het meest winstgevend is. Nepnieuws, schokkende en extreme berichten vangen onze aandacht, krijgen meer kliks en houden meer mensen op het platform. Hierdoor kunnen zij meer advertenties verkopen.

Dit systeem werkt polarisatie van de maatschappij in de hand. Dat winst leidend is voor wat wij te zien krijgen is problematisch, want deze grote platforms spelen een enorme rol in hoe wij informatie tot ons nemen en hoe het publieke debat wordt gevormd. Daarbij hebben deze bedrijven ook nog eens gedetailleerde persoonlijke profielen van ons.

Als je dit bij elkaar optelt is deze situatie een gevaar voor onze vrijheid van meningsuiting en informatie, privacy en democratie. De macht over onze fundamentele rechten online ligt in handen van een elitegroepje bedrijven. Dit laat zien dat de EU dringend nieuwe regels moet opstellen die het verspreiden van schadelijke onzin niet langer beloont en anderzijds onze vrijheden en privacy beschermt.

Wat komt er aan?

Op 15 december 2020 publiceerde de Europese Commissie twee belangrijke wetsvoorstellen: de Digital Services Act (DSA) en de Digital Markets Act (DMA). Met deze nieuwe regels kunnen we de Europese digitale interne markt opnieuw inrichten.

• De DSA is een update van de Europese internetregels en bepaalt de toekomstige verantwoordelijkheden voor online platforms.
• De DMA gaat over regels voor poortwachterplatforms. Dat zijn onlinebedrijven als Apple, Google of Amazon die zo groot en machtig zijn dat ze de enige toegangspoort zijn naar een grote groep consumenten. Zij zijn zo machtig dat zij kunnen kiezen wie er toegang krijgt tot de markt en bijna eenzijdig voorwaarden opleggen aan hun concurrenten en aan consumenten.

Een voorbeeld is de Apple App Store die dertig procent commissie vraagt als je op je iPhone een app koopt en voorschrijft wat apps wel en niet mogen doen. Bedrijven en consumenten moeten wel met de voorwaarden van Apple akkoord gaan, anders kan niemand met een iPhone de app downloaden. Om misbruik van deze positie tegen te gaan en eerlijke concurrentie te garanderen presenteerde de Commissie de DMA met strenge regels over wat poortwachters moeten of juist niet mogen doen.

Het is hoog tijd dat we de touwtjes weer in handen nemen. Dit is onze kans om de macht van grote online platforms te breken. Europa moet vechten voor een internet waar de vrijheid van meningsuiting centraal staat en we weer daadwerkelijk wat te kiezen hebben. GroenLinks wil een internet dat verbindt en niet polariseert. Nu is de kans voor Europa om online voor democratische principes te vechten, ook als dat ingaat tegen de wensen van de allergrootste techbedrijven ter wereld.

Hiervoor heeft GroenLinks 5 eisen:

We moeten zorgen voor meer concurrentie en meer keuze online. Zo worden we minder afhankelijk van het selecte groepje big techbedrijven. Internetgebruikers moeten makkelijk kunnen overstappen naar een ander platform als zij niet tevreden zijn. We moeten zorgen voor een markt waar goede alternatieven voor de grote techbedrijven kunnen ontstaan. Verschillende social media-apps moeten met elkaar kunnen communiceren, ook wel interoperabiliteit genoemd. Waarom kan je Gmail account naar iemand anders zijn Hotmail account mailen en kan je geld overmaken naar verschillende banken, maar kan je via Whatsapp niet communiceren met de Skype van je vrienden?

Het DMA-voorstel van de Commissie verplicht interoperabiliteit alleen voor ondersteunende diensten op poortwachterplatforms, maar niet van hun hoofddiensten. Dit betekent dat je bijvoorbeeld op Facebook Marketplace verschillende betaaldiensten moet kunnen gebruiken. Maar, dit betekent niet dat je Facebook met het Twitteraccount van je vriend moet kunnen communiceren. Om de macht van grote platforms effectief te breken moet interoperabiliteit de standaard worden op het internet.

Om de overstap makkelijk te maken moet ook het bestaande recht om je data mee te kunnen nemen naar andere platforms worden versterkt. Europa heeft duidelijke regels nodig om wangedrag van poortwachters tegen te gaan zodat zij hun macht over hun concurrenten en consumenten niet langer kunnen misbruiken. Internetbedrijven die te veel macht krijgen, moeten we kunnen opbreken. De Commissie moet hiervoor dan ook sterke competenties krijgen.

Onder het huidige voorstel van de Commissie is het opbreken van bedrijven een laatste redmiddel en kan dit pas als de Commissie een poortwachter op drie overtredingen heeft betrapt binnen vijf jaar. De voorgestelde procedures om overtredingen aan te pakken kunnen lang duren, dus het is de vraag of dit laatste redmiddel ooit kan worden ingezet. Het huidige voorstel is nog te traag en moet sterker om de macht van Big Tech te breken.

Om ons internet veilig en vrij te houden hebben we goede meldprocedures nodig. Platforms zijn nu na een terechte melding van illegale content aansprakelijk als ze dat niet offline halen. Maar, de meldprocedure is volledig aan de internetbedrijven zelf. Ook beoordeelt een online bedrijf zelf of iets legaal of illegaal is. Als ze dat verkeerd inschatten, mag je weer bij hetzelfde bedrijf in beroep. De drempel om dan naar de rechter te stappen is hoog. Hierdoor staan internetgebruikers vaak met lege handen als zij bijvoorbeeld het slachtoffer zijn van bedreigingen en dit willen verwijderen of als hun posts juist onterecht verwijderd zijn.

De oplossing ligt niet in automatische filters of versterkte aansprakelijkheid voor alles wat online komt. Dit motiveert platforms te censureren en mensen nog strenger te surveilleren. De macht over onze vrijheid van meningsuiting en informatie moet juist niet bij bedrijven liggen. Rechters bepalen wat wel en niet illegaal is.

Voor een democratischer internet moeten de meldprocedure op online platforms transparanter en minder willekeurig worden. Niet de platforms, maar rechters besluiten of iets illegaal is en offline wordt gehaald. Tenzij iets overduidelijk illegaal is, moet de meldprocedure een systeem worden van hoor- en wederhoor.

Ook legale, maar onwenselijke content wordt vaak verwijderd onder gebruiksvoorwaarden van internetbedrijven. Ook dan moeten platforms duidelijk beargumenteren waarom zij iets offline halen. Gebruikers moeten het recht krijgen daarop te reageren en moeten naar een onafhankelijke geschillencommissie kunnen. Zo dwingen we platforms transparant te zijn en geven we meer macht aan de gebruikers. Door met goede meldprocedures duidelijk illegale content direct offline te halen en gevallen in het grijze gebied direct aan rechters voor te leggen, wordt het internet ook veiliger.

Het voorstel van de Commissie maakt een aantal goede stappen, maar laat de macht over onze vrijheid van meningsuiting nog te veel in handen van platforms. Ook beschermt het voorstel bedrijven die proactief content verwijderen. Dit is een vrijbrief voor automatische filters. GroenLinks zal inzetten op het verder versterken van de vrijheid van meningsuiting online.

Waarom gaan sommige berichten viraal, terwijl andere posts worden genegeerd? Er moet verplichte openheid en verantwoording komen over wat techbedrijven ons laten zien, waarom hun algoritmen dit aanbevelen en wat zij van het internet verwijderen. Hier moeten platforms cijfers over publiceren.

We kunnen techbedrijven alleen ter verantwoording roepen als we weten wat er op het internet gebeurt. Algoritmen moeten door toezichthouders ingezien kunnen worden, bijvoorbeeld om te zien of ze stelselmatig discrimineren in welke informatie zij promoten. Zo kunnen we controleren of de algoritmen onze grondrechten respecteren. Ook kunnen we heldere principes formuleren waaraan de algoritmen moeten voldoen, zoals dat ze uitlegbaar moeten zijn.

Onder het DSA-voorstel van de Commissie komt er veel meer openheid over wat er op platforms gebeurt. GroenLinks wil deze transparantie verder versterken.

GroenLinks strijdt voor een verbod op gepersonaliseerde advertenties gebaseerd op verzameling van gebruikersdata. Bedrijven als Google en Facebook weten alles over ons. Wat we leuk vinden en wie onze vrienden zijn, maar ook hoe onze persoonlijkheid is, waar we op reageren en zelfs waar we misschien op willen op stemmen.

We moeten een einde maken aan gepersonaliseerde advertenties en de megalomane dataverzameling en profilering die daarbij hoort. Zo beperken we ook de invloed van internetbedrijven op onze maatschappij, door betaalde beïnvloeding van verkiezingen en grootschalige gerichte verspreiding van nepnieuws tegen te gaan. Door een verbod op gepersonaliseerde advertenties, ook wel microtargeting genoemd, remmen we polarisatie als verdienmodel en beschermen we onze privacy.

In het huidige DSA-voorstel van de Commissie moeten gebruikers personalisatie van het algoritme uit kunnen zetten. Het voorstel pakt het probleem niet aan bij de bron en legt de last bij de gebruiker om zich door een doolhof van voorwaarden en opties te ploegen. Hiermee missen we de unieke kans om voorgoed af te rekenen met het huidige gevaarlijke systeem. GroenLinks zal dan ook blijven vechten voor een verbod op gepersonaliseerde advertenties.

We zien dat online platforms ook in de echte wereld een grote impact kunnen hebben. Platforms als Airbnb drijven door illegale verhuur huizenprijzen omhoog, waardoor wonen onbetaalbaar wordt. Online bedrijven moeten meer doen om het aanbieden van illegale of gevaarlijke producten of diensten tegen te gaan. Ze mogen dit niet faciliteren en hier zeker niet van profiteren. Deze bedrijven moeten zich dan ook niet kunnen verschuilen achter hun gelimiteerde aansprakelijkheid, zoals onder de huidige wetgeving.

Internetbedrijven die producten of diensten aanbieden moeten transparant zijn en data delen die nodig is voor de handhaving, bijvoorbeeld hoe veel nachten een huis is verhuurd, maar ook hoeveel (potentieel onveilige) producten een gebruiker heeft verkocht. Handhavers moeten illegale diensten of producten ook makkelijk en snel bij platforms kunnen melden. En als er een lokaal vergunningensysteem nodig is om een dienst te verlenen moeten dienstenplatforms verplicht worden een registratienummer op te vragen bij aanbieders op hun platforms.

Op het gebied van handhaving maakt het DSA-voorstel van de Commissie grote stappen. GroenLinks wil er bij de onderhandelingen voor zorgen dat de belastingbetaler niet opdraait voor het handhaven van techbedrijven. Grote online platforms moeten dan ook meebetalen aan hun eigen handhaving.

📷 Afbeeldingen via Unsplash van Massimo Botturi, Nathan Dumlao, Victoria Heath, Markus Spiske, Will Francis en Jay Wennington.